Groene generaal voelde in alle conflicten de impact van het klimaat
Het is pappen en nathouden, tot het fout gaat
Generaal buiten dienst Tom Middendorp is een man met een missie. Hij maakt zich grote zorgen over klimaatverandering en brengt mensen in beweging om daar iets aan te doen. Dat doet hij onder andere met zijn boek Klimaatgeneraal. Bouwen aan weerbaarheid en met een wereldwijd netwerk voor klimaat en veiligheid. “We moeten naar een totale herijking van bedrijfsconcepten en productie.”
Vechten tegen arme boeren en vissers die geen keus hadden
Het toont volgens hem aan hoe nauw klimatologische omstandigheden samenhangen met veiligheid en hoe schaarste door het klimaat leidt tot onveiligheid. “Ook tijdens de missies in Mali, Somalië, Syrië, Sudan en Irak werden we geconfronteerd met de impact van klimaatverandering. In Somalië vochten we tegen piraten op zee, maar in feite vochten we tegen arme boeren en vissers die geen keus meer hadden. Door verdroging en hitte worden ze verdreven van de gronden waar ze eeuwenlang hun geld verdienden. Het vee sterft, de grond is niet meer bebouwbaar en vissen trekken weg door opwarming van kustwater en overbevissing vanuit Europa. Daardoor valt het perspectief op de toekomst weg en dan ontstaat wanhoop. Met migratiestromen naar de steden tot gevolg. Als ze vervolgens geen werk kunnen vinden ontstaat onvrede. Dat creëert een voedingsbodem voor extremisme en georganiseerde criminaliteit. De stap naar piraterij is dan klein om gemakkelijk veel geld te verdienen.”
Richt je op de infectie in plaats van pleisters plakken
Zo ontdekte hij de noodzaak om de root causes of conflict te begrijpen om effectief te kunnen handelen in missiegebieden. “Daardoor kun je beter anticiperen en je inspanningen richten op de infectie, in plaats van een pleister op de wonde plakken. Dat eist dat overheden aan de voorkant van een conflict meer hun rol pakken. Dat doen we nu te weinig, het is vaak pappen en nathouden tot het fout gaat. Vervolgens grijpen we in, maar dat is in feite symptoombestrijding van een dieperliggend probleem. Zeker waar klimaatverandering een aanjagend effect heeft op veiligheidsrisico’s. Je moet die vooraf beter onderkennen en daar in je buitenlandbeleid op focussen.”
Het bewustzijn begint te groeien dat klimaatverandering veel meer is dan een milieuprobleem.
De grootste uitdaging van deze eeuw
Middendorp noemt klimaatverandering de grootste uitdaging van deze eeuw voor de mensheid. “Het bewustzijn begint te groeien dat klimaatverandering veel meer is dan een milieuprobleem. Het zat wel in de linkse hoek maar daar moet het uit. Het is een probleem voor alle ministeries, over de hele breedte. Ik bepleit een ecosysteembenadering. Je moet de krachten van alle ministeries, ngo’s en bedrijven over de volle breedte inzetten. Klimaatverandering moet centraal staan in het buitenlandbeleid. Bijvoorbeeld voor Noord-Afrika, waar klimaatverandering hard toeslaat in kwetsbare landen en waar dus potentieel veel conflicten ontstaan. Steek de koppen bij elkaar om te zien wie eraan kan bijdragen om die regio weerbaarder te maken. Daar kan Defensie ook een rol in spelen.”
De sleutel ligt bij het bedrijfsleven
Middendorp voorziet niet minder dan een volledige herijking van de productie en de bedrijfsconcepten die we nu nog hanteren. “We moeten ons realiseren dat dat totaal anders moet. De wereldbevolking verdubbelt deze eeuw naar elf miljard mensen. Daarmee verdubbelt de vraag. Terwijl we de vraag nu al bijna niet kunnen invullen. Dat lukt in de toekomst zeker niet op de huidige industriële manier. Je moet naar andere productiemethoden voor water, voedsel en goederen met bijna volledige circulariteit om het op langere termijn vol te houden. Dat vraagt om heel veel innovatie. De sleutel ligt bij het bedrijfsleven en de kennisinstituten, die vol op innovatie moeten inzetten om levensvatbaar te blijven en onderdeel van de oplossing te worden.”
Beleggers en verzekeraars zijn de drijvende kracht
Het overbruggen van het gat tussen vraag en aanbod is volgens Middendorp de andere grote uitdaging van deze eeuw. “We zijn weliswaar continu aan het moderniseren, maar dat is meer van hetzelfde. In feite ben je de aarde aan het uithollen en loop je tegen eindigheid aan. Een voorbeeld van echte circulaire innovatie is de uitvinding van Ap Verheggen die een apparaat heeft ontwikkeld dat water produceert uit woestijnlucht. Zo hoef je geen water aan de bodem te onttrekken of water uit zee te ontzilten. In lucht zit veel meer water dan in de bodem. Inmiddels kan zijn vinding duizend liter water per dag produceren. Vanuit veiligheidsoptiek zeg ik: introduceer dit in de kwetsbare Sahel-regio. Dan bied je mensen nieuw perspectief en voorkom je migratie en terrorisme. Zo’n out of the box innovatie mogelijk maken pakt de root causes aan. Financiers kunnen daar veel voor betekenen. Ze willen vaak eerst zekerheid hebben, maar bij innovaties bestaat geen zekerheid. Je moet accepteren dat 90% fout gaat en 10% iets oplevert. Als je dat niet accepteert, kun je nooit innoveren. Beleggers en verzekeraars zijn de drijvende krachten.”
Klimaatgeneraal zet ervaring met verandermanagement in voor klimaat
Tom Middendorp (60) kan bogen op veel ervaring met transformatiemanagement en onvoorspelbaarheid. “Missies passen niet in modellen, ze zijn steeds weer nieuw, met een enorme complexiteit. Je vertaalt globale politieke doelstellingen naar de operationele werkelijkheid”, zegt Middendorp.
Als Commandant der Strijdkrachten leidde hij een van de grootste organisaties van Nederland door transities. “Het is dan de kunst om iets in beweging te brengen. Transformatiemanagement gaat over vernieuwen en mensen achter je krijgen. Die ervaring deed ik op in een tijd van heftige bezuinigingen, ik mocht 12.000 mensen ontslaan. Desondanks moet je nieuw perspectief creëren. Het ombuigen van veertig jaar bezuinigingen vergt veel stakeholdermanagement. Je moet krachten losmaken om dingen in beweging te zetten zodat Defensie weer als investering wordt gezien in plaats van een sluitpost. Die ombuiging heb ik mede kunnen bewerkstelligen en daar ben ik best trots op. Het geeft ervaring in de do’s en dont’s in zo’n proces.”
Het begint met bewustwording
Die ervaring zet Middendorp nu in op klimaatgebied. Zo is hij een van de oprichters en voorzitter van de Military Council for Climate and Security (MCCS), een wereldwijde netwerkorganisatie van militairen en veiligheidsmensen uit meer dan veertig landen die zich zorgen maken over het klimaat. “Het begint met verbinden en klimaatbewust maken. De veiligheidssector heeft helemaal niets met klimaat en ziet dat nog niet als een probleem waar zij ook een rol in moet vervullen. Dat is een enorme uitdaging. Maar veiligheid is ook een zaak van nationale veiligheid.”
Het bewustzijn verder uitbouwen
Na de oprichting drie jaar geleden bracht de IMCCS in beeld wat de wereldwijde impact is van klimaat op de veiligheidsomgeving. Vervolgens zocht de club een podium om de uitkomsten te lanceren. “De Munich Security Conference was hiertoe bereid, dat is de grootste veiligheidsconferentie ter wereld waar meer dan honderd wereldleiders aanwezig zijn. Voor het eerst in hun geschiedenis stond het klimaat op hun agenda. Dat was opzienbarend. Ik zat ineens in een paneldiscussie over klimaat en veiligheid met mensen als voormalig VN-chef Ban Ki-moon, John Kerry en Greenpeace International-directeur Jennifer Morgan. Alleen al die setting trok enorm de aandacht en daar ging het om. Zo zetten we mensen aan het denken en bouwen we het bewustzijn verder uit.”
Het is vaak de kunst van het spel
Inmiddels omarmen de EU en de NAVO het onderwerp. ”De NAVO komt nu met concrete beleidsmaatregelen op klimaatgebied. Dat is toch mooi in drie jaar tijd bereikt. Het is vaak de kunst van het spel. Gelijk hebben is één ding, gelijk krijgen is iets anders. Om gelijk te krijgen moet je mensen vanuit hun eigen belevingswereld meenemen naar een nieuwe invalshoek. Dat van buiten naar binnen denken hebben militairen niet van zichzelf. De krijgsmacht is een gesloten organisatie. Men kan daar lang op ei zitten broeden waar niemand behoefte aan blijkt te hebben. Als je van buiten naar binnen denkt, waarom dat ei voor jou belangrijk is, dan heb je een andere discussie. Dat heb ik steeds meer leren doen.”
Je moet groot durven denken
Middendorp is optimistisch over de klimaataanpak, maar maakt zich zorgen om het gebrek aan urgentie. “Voor de meeste mensen is het te ver weg, te complex en te groot. Ze zijn liever met kleinere en meer acute dingen bezig en steken de kop in het zand. Om beweging te krijgen heb je grote krachten nodig zoals de instrumenten van de EU op economisch, financieel en diplomatiek gebied. Maar ook als individu kunnen we iets doen en het verschil maken. Klein of groot, als we allemaal een stap zetten komen we heel ver. Veel kleine druppels vormen ook een rivier, je moet groot durven denken. Toch ben ik bang dat mensen de stap pas gaan zetten als ze de noodzaak voelen. Zoals we ook pas naar missiegebieden gaan als het fout is gegaan. Dan zijn we te laat.”